Gmina Poraj

Fauna

• 
• 

Lasy

Na terenie Gminy Poraj zwierzęta kręgowe obserwowane w lasach reprezentowane są przez szereg gatunków. Na terenach przylegającym do zbiornika zaporowego kompleksu lasów spotykano żabę trawną (R. temporaria) oraz ropuchę szarą (Bufo bufo).

Gady reprezentowane są przez jaszczurkę zwinkę (Lacerta agilis), jaszczurkę żyworodną (L. vivipara)
oraz padalca (Anguis fragilis).

Tutejsze lasy to miejsce gniazdowania i żerowania niektórych ptaków. Większość z nich to gatunki leśne,
ale przylatują tutaj również gatunki bardziej związane z terenami otwartymi takie jak kowalik (Sitta europea), bogatka (Parus major), modraszka (P. caeruleus), gil (Pyrrhula pyrrhula), świstunka (Phylloscopus sibilatrix), rudzik (Erithacus rubecula), sójka (Garullus glandarius), raniuszka (Aegithalos caudatus). Spotkać tutaj można dzięcioła dużego (Picoides major) i zielonego (Picus viridis). Nad obszarem lasów
i graniczących z nimi terenów otwartych obserwować można polujące ptaki drapieżne, najczęściej myszołowa zwyczajnego (Buteo buteo), jastrzębia (Accipiter gentilis), a nocą i o zmierzchu puszczyka
(Strix aluco), zalatują tutaj także kruki (Corvus corax).

Stałymi mieszkańcami lasów są owadożerne i gryzonie. Do pierwszej grupy zaliczyć można ryjówkę aksamitną (Sorex araneus), zaś do drugiej nornika zwyczajnego (Microtus arvalis), nornika burego
(M. agrestis), mysz leśną (Apodemus flavicollis), mysz polną (A. agrarius) i nornicę rudą (Clethrionomys glareolus).

Większe kręgowce zachodzą w rejony graniczące ze zbiornikiem w Poraju w poszukiwaniu pokarmu
oraz wypoczynku. Są to duże ssaki parzystokopytne (Artiodactyla): sarna (Capreolus capreolus)
i dzik (Sus scrofa) oraz drapieżne (Carnivora): łasica (Mustella nivalis) i lis (Vulpes vulpes).

Na terenie Gminy Poraj gospodarka łowiecka prowadzona jest przez Koła Łowieckie: Sarni Stok (Koziegłowy), Bekas (Poraj) oraz Daniel (Wanaty). Z danych inwentaryzacyjnych z marca 2001 roku wynika, że na terenie Gminy Poraj występują takie gatunki łowne jak łosie, jelenie, sarny, dziki, lisy, jenoty, borsuki, kuny, leśne zające, bażanty i kuropatwy.

Należy podkreślić, iż lasy leżące na terenie Gminy Poraj stanowią nierozerwalną całość i są jednym
z najcenniejszych miejsc przyrodniczych.

Sarna
Fot.: Pixabay

 

Tereny otwarte

Tereny otwarte zajmują największy procent obszaru Gminy Poraj. W ich skład wchodzą uprawy rolnicze, nieużytki oraz łąki o różnym charakterze. Zlokalizowane są głównie w okolicach Jastrzębia, Choronia
i Gęzyna.

Obszary te zasiedlane są przez wiele gatunków zwierząt bezkręgowych, najczęściej pospolitych mieszkańców różnego typu zbiorowisk zielnych. Większość tutaj stanowią stawonogi, a wśród nich owady, reprezentowane przez prawie wszystkie rzędy. Jednymi z najliczniej reprezentowanych w tego typu siedliskach są pluskwiaki równoskrzydłe (Homoptera) i różnoskrzydłe (Heteroptera) oraz prostoskrzydłe (Orthoptera), muchówki (Diptera), błonkówki (Hymenoptera) i chrząszcze (Coleoptera).

Drugą, co do liczebności grupą są pająki, budujące sieci łowne jak i polujące aktywnie.

Spotykamy tu również typowe dla tych obszarów ptaki. Jednym z najbardziej charakterystycznych gatunków związanych z siedliskami otwartymi to skowronek polny (Alauda arvensis). Gniazdują tu również ptaki takie jak np. czajki (Vanellus vanellus), pliszki siwe (Motacilla alba) czy kuropatwy (Perdix perdix).
W poszukiwaniu żeru zalatują na pola kawki (Corvus monedula), gawrony (Corvus frugilegus), bociany białe (Ciconia ciconia), pustułki (Falco tinnunculus).

Ssakami terenów otwartych są zające szaraki (Lepus europeas). Spotykamy tu gryzonie (Rodentia)
i owadożerene (Insectivora). Na polach pojawiają się sarny (Capreolus capreolus). Najpospolitszyme ssakami terenów otwartych to myszy polne (Apodemus agrarius) i polniki (Microtus arvalis) wyrządzające niekiedy szkody w uprawach.

Zając szarak
Fot.: Pixabay

 

Zbiornik wodny w Poraju

Zbiornik zaporowy na Warcie powstał w roku 1978. Do niedawna właścicielem zbiornika była Huta Częstochowa, lecz od końca 2000 r. administrowanie obiektem powierzono RZGW w Poznaniu. Głównym celem budowy zbiornika było zapewnienie stałego poboru wody dla Huty poprzez wyrównywanie przepływów Warty.

Zapora zlokalizowana jest w odległości 44 km od źródeł rzeki, zamykając zlewnię o powierzchni 389 km2. Eksploatacja zbiornika polega na wykorzystywaniu wody zgromadzonej w misie o pojemności 3 mln m3 przy rzędnej piętrzenia 271,7 m n.p.m. do 19,6 mln m3 przy tzw. normalnym poziomie piętrzenia na wysokości 277 m n.p.m. Maksymalna objętość zatrzymanej wody może wynieść 25,1 mln m3.

Długość zbiornika wynosi 4,92 km, szerokość średnia 1,01 km, długość linii brzegowej 15 km, głębokość maksymalna to 13 m.

Gospodarka zarybieniowa prowadzona przez Zarząd Okręgu PZW Częstochowa (lata 1997-1999) nastawiona była na popieraniu wiodącego gatunku drapieżnego jakim jest sandacz. Gatunek ten zajął miejsce szczupaka, którego obsada zmniejszyła się wraz ze zmniejszaniem się strefy roślinności w zbiorniku. Zarybienia gatunkami preferującymi strefy zbiornika o silnym zarastaniu (lin, karaś) dostosowane są do warunków zbiornika. Główną obsadę stanowi leszcz, sandacz, płoć, okoń, szczupak, oprócz nich spotkać tutaj można karasia zwyczajnego, płoć, lina, karpia, suma, amura, pstrąga potokowego, miętusa, jazia, wzdręgę, węgorza.

Wśród ślimaków bytuje tu błotniarka stawową (Lymnea stagnalis) i zatoczek rogowy (Planorbarius corneus), a także zatoczka pospolitego (Planorbis planorbis). Inne grupy bezkręgowców reprezentują m.in. pierściennice (Annelida), z których wymienić można pijawki (Hirudinea): rybią (Piscicola geometra) oraz końską (Haemopis sanguisuga). Ponieważ dno jest tutaj muliste, spotykamy również skąposzczety (Oligocheta) z rodzaju rurecznik (Tubifex tubifex).

Na powierzchni wody obserwować można pluskwiaki różnoskrzydłe takie jak nartniki (Gerrida), czy pluskolce (Notonecta spp.). Na dnie zbiornika występuje płoszczyca (Nepa cinerea). Bogaty występuje tu skład gatunkowy chrząszczy wodnych oraz larw ważek m.in. jedne z największych polskich chrząszczy, drapieżne pływaki żółtobrzeżki (Ditiscus marginalis).

Na powierzchni wody, przy brzegach występują chrząszcze z rodziny krętakowatych (Gyrinidae). Płytkie, zarośnięte roślinnością brzegi zatok, oczek wodnych i kanałów na obszarze “styku” zbiornika i lasów są miejscem rozmnażania i występowania kilku gatunków płazów. Występują tu gatunki chronione takie jak traszka zwyczajna, traszka grzebieniasta, ropucha szara, ropucha zielona, żaba trawna oraz rzekotka drzewna, a także objęte częściową ochroną żaba jeziorkowa, żaba śmieszka i żaba wodna.

Na zbiorniku gniazdują łyski, zaś z ptaków związanych ze zbiorowiskiem szuwarowym stwierdzono obecność łozówki i trzcinniczka ponadto znajdują się tu bażanty, kosy, sroki, dzwońce, świstunki, modraszki
i bogatki.

Okolice zbiornika są terenem występowania piżmaka amerykańskiego, jeży, łasicy oraz stosunkowo licznej populacji ryjówki aksamitnej.

Zbiorniki wodne i trzcinowiska przylegające do “ściany” lasów zapewniają warunki bytowania wielu zwierzętom bezkręgowym. Rozwijają się tutaj larwy i występują owady dorosłe związane z tego typu środowiskiem, a więc ważki (z rodzajów szablak, żagnica, ważka, pałątka), nartniki i pluskolce (należące
do pluskwiaków różnoskrzydłych) oraz kilka gatunków chrząszczy wodnych z największym ich przedstawicielem na badanym obszarze – pływakiem żółtobrzeżkiem.

 
W Zbiorniku Poraj można złowić wiele ryb, min. sandacza
Fot.: Vladimir Vitek, www.medianauka.pl

 

Dolina Warty

W kształtowaniu walorów przyrodniczych Gminy Poraj jednym z ważniejszych miejsc jest, wraz ze zbiornikiem zaporowym, dolina Warty, a szczególnie sama rzeka wraz z roślinnością nadbrzeżną.Płynie ona w południowo-zachodniej części gminy stanowiąc zarazem jej granicę z częścią Gminy Koziegłowy oraz,
po opuszczeniu zbiornika zaporowego, fragment granicy z Gminą Kamienica Polska.

W latach siedemdziesiątych silne zanieczyszczenie powodowane ściekami Zawiercia i Myszkowa całkowicie zniszczyło ichtiofaunę tego odcinka. Lata dziewięćdziesiąte przyniosły znaczną poprawę warunków oraz przywrócenie rzece różnych gatunków ryb.

Rzeka na omawianym odcinku jest terenem tarliska ryb ze zbiornika. Stwierdzono tutaj obecność płoci, leszcza, krąpia, szczupaka.

Najbardziej malowniczy oraz najatrakcyjniejszy pod względem przyrodniczym, jest fragment rzeki od ujścia do Zalewu Porajskiego w kierunku Żarek. Na odcinku tym rzeka miejscami jest nieco rozlana, co pozwala na tworzenie się trzcinowisk i podmokłych zarośli nadbrzeżnych. Rozlewiska są terenem tarlisk większości występujących w zbiorniku zaporowym gatunków ryb. W przypadku gatunków popieranych przez ZO PZW (płoć, lin) stanowią ważne ogniwo w zachowaniu ich populacji na prawidłowym poziomie.

Ze względu na charakter zbiorowisk roślinnych oraz bezpośrednie sąsiedztwo zbiornika zaporowego, obserwujemy tutaj szczególne bogactwo awifauny, zaś pola uprawne i bliskość kompleksu leśnego ciągnącego się po stronie wschodniej zapewniają dogodne warunki, zarówno siedliskowe jak i zdobywania pokarmu, praktycznie dla wszystkich większych kręgowców występujących na terenie gminy. Często obserwować można tutaj sarny, dziki i zające. Z drobnych drapieżników spotyka się łasicę łaskę, gronostaja, kunę leśną i tchórza. Z ptaków łownych pospolity jest bażant oraz kuropatwa. Często obserwować także można przelatujące kormorany, mewy śmieszki i zwyczajne, rybitwy zwyczajne
i wiele innych ptaków wodnych.

Na pobliskich łąkach i nad polami uprawnymi obserwować można czajki (Vanellus vanellus), skowronki (Alauda arvensis) oraz pliszki siwe (Motacilla alba) i żółte (Motacilla flava). Nad gęsto zarośniętymi brzegami rzeki swoje siedliska takie gatunki jak łozówka (Acrocephalus palustris), cierniówka (Sylvia communis), trznadel (Emberiza citrinella), czy zaganiacz (Hippolais icterina). W zaroślach porastających brzegi rzeki zakładają gniazda remizy (Remiz pendulinus), raniuszki (Aegithalos caudatus), kosy (Turdus merula)
i kwiczoły (Turdus pilaris) oraz wiele innych drobnych gatunków ptaków śpiewających.

Nad brzegami rzeki żyje szereg interesujących gatunków drobnych ssaków. Stwierdzono tu obecność przedstawicieli owadożernych (Insectivora): ryjówki malutkiej (Sorex minutus) i aksamitnej (S. araneus), rzęsorka rzeczka (Neomys fodiens) oraz jeża (Erinaceus concolor) i kreta (Talpa europea). Wszystkie wymienione gatunki są prawnie chronione.

W dolinie występuje też wielu przedstawicieli gryzoni m. in. piżmak (Ondatra zibethica) oraz karczownik ziemnowodny (Arvicola terrestris), są one związane ze zbiorowiskami ziemnowodnymi. Innymi spotykanymi tu gryzoniami są: nornik zwyczajny (Microtus arvalis), nornica ruda (Clethrionomys glaerolus), mysz domowa (Mus musculus), mysz leśna (Apodemus flavicollis), mysz zaroślowa (Apodemus sylvaticus) oraz szczur wędrowny (Rattus norvegicus).

Rybostan tego odcinka tworzą głównie leszcz (Abramis brama), płoć (Rutilus rutilus), krąp (Blicca bjoerkna) lin (Tinca tinca), okoń (Perca fluviatilis), karaś srebrzysty (Carassius auratus gibelio), oraz słonecznica (Leucaspius delineatus). W rzece występują również: szczupak (Esox lucius).

Bezkręgowce spotykane w środowiskach wodnych omawianego terenu to: zatoczek pospolity (Planorbis planorbis), błotniarka stawowa (Lymnea stagnalis).

Wśród owadów wymienić można pluskwiaki różnoskrzydłe takie jak nartniki (Gerridae), płoszczyce (Nepa cinerea) czy pluskolce (Notonecta spp.). Stosunkowo bogaty jest skład gatunkowy chrząszczy wodnych
oraz larw ważek. Występują tu m.in. pływaki żółtobrzeżki (Ditiscus marginalis). Na powierzchni wody,
przy brzegach, występują chrząszcze z rodziny krętakowatych (Gyrinidae).

Wśród płazów spotykanych w omawianym odcinku doliny Warty spotkać można traszkę zwyczajną (Triturus vulgaris), rzekotkę drzewną, ropuchę szarą i żabę trawną. W zaroślach nadrzecznych występują często ślimaki z rodzaju bursztynka (Succinea), ślimak zaroślowy (Arianta arbustorum), wstężyk (Cepea) oraz ślinik (Arion) i pomrowik (Deroceras).

Pospolitymi gatunkami motyli są: latolistek cytrynek (Gonopteryx rhamni), rusałka pawik (Inachis io), rusałka admirał (Vanessa atalanta), rusałka pokrzywnik (Aglias urticae), zorzynek rzeżuchowiec (Anthocharis cardamines), nastrosz topolowiec (Laothoe populi), czy niedźwiedziówka nożówka (Arctia caja). Czasami spotkamy tu motyle polskie, rusałki żałobniki (Nymphalis antiopa), motyl trociniarka czerwica (Cossus cossus). Spotykamy tu także ważki z rodzaju świtezianka (Caleopteryx) oraz duże ważki różnoskrzydłe z rodzajów żagnica (Aeschna), ważka (Libellula), czy szablak (Sympetrum).

Kuropatwa zwyczajna
Fot.: Marek Szczepanek, wikipedia.pl

 

Siedliska sztuczne (antropogeniczne)

Środowisko przyrodnicze Gminy Poraj jest w znacznym stopniu przekształcone przez człowieka. Znajduje to odzwierciedlenie w składzie gatunkowym występujących tu zwierząt, z których większość to gatunki synan-tropijne lub występujące w siedliskach silnie przekształconych.

Wśród form synantropijnych są zarówno nasze gatunki rodzime, jak i obce naszej faunie, które zasiedliły Europę dzięki człowiekowi. Przykładem takim są np. szczury wędrowne (Rattus norvegicus), mysz domowa (Mus musculus), wróbel domowy (Passer domesticus), czy gołąb domowy (Columba livia).

Gatunki rodzime, które doskonale dostosowały się do życia w stworzonych przez człowieka warunkach to m.in. jerzyki (Apus apus), jaskółki oknówki (Delichon urbica) czy dymówki (Hirundo rustica). Ptaki te tak dalece upodobały sobie osiedla ludzkie, iż są bardzo rzadko spotykane gdzie indziej, a gniazda zakładają praktycznie wyłącznie w różnego typu budowlach.

Pospolitymi zwierzętami na terenie Gminy są również kawki (Corvus monedula), sroki (Pica pica), kosy (Turdus merula), gawrony (Corvus frugilegus), wróble (Passer domesticus), czy szpaki (Sturnus vulgaris). Niektóre z ptaków zamieszkują zarówno tereny miejskie, jak i obszary leśne. Do takich należy m.in. pustułki (Falco tinnunculus). W szczelinach starych domów, ruinach czy popękanych murach gniazdują kopciuszki (Phoenicurus ochruros). W okresie zimowym w pobliże osiedli ludzkich przylatują zarówno okoliczne ptaki leśne (dzwońce, czyże, kulczyki, mysikróliki, kwiczoły), jak również przybysze z północy Europy takie jak gile, gawrony, czy kawki. Gatunki te gniazdują na naszym terenie lecz na okres zimy przylatują do nas dodatkowo inne osobniki, z północy.

Osobną grupą na terenie Gminy są zwierzęta zasiedlające ogrody oraz inne rodzaje zieleni urządzonej. Bezkręgowce reprezentowane są przez ślimaki takie jak: ślinik (Arion rufus), pomrów wielki (Limax maximum), ślimak zaroślowy (Arianta arbustorum), ślimak winniczek (Helix pomatia), czy niektóre gatunki wstężyków (Cepea). W ogrodach licznie występują ptaki. Najczęstszymi mieszkańcami są tu sikory (Parus), sójki (Garrulus glandarius), szpaki (Sturnus vulgaris), zięby (Fringilla coelebs) oraz kosy (Turdus merula).

 Czyż zwyczajny
Fot.: Martin Mecnarowski (http://www.photomecan.eu/), Wikipedia