Położenie i budowa geologiczna
Położenie
Gmina Poraj położona jest w północno-wschodniej części województwa śląskiego, w powiecie myszkow-skim, ok. 15 km od Częstochowy. Jest najbardziej wysuniętą na północ gminą tego powiatu.
Pod względem geograficznym Gmina Poraj położona jest na obszarze dwóch regionów fizyczno-geograficz-nych: Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej oraz Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, układzie terenu typowym
dla obszarów jurajskich.
Regiony fizycznogeograficzne województwa śląskiego wg Kondrackiego (2002)
Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Poraj
(opracowano na podstawie: geosilesia.us.edu.pl)
W znaczeniu historycznym, etnograficznym i kulturowym Gmina Poraj położona jest na obszarze Małopolski Zachodniej – jednego z regionów historycznych Polski.
Gmina Poraj sąsiaduje:
- od północnego-zachodu z Gminą Kamienica Polska (powiat częstochowski)
- od północnego-wschodu z Gminą Olsztyn (powiat częstochowski)
- od połoduniowego-zachodu z Gminą Koziegłowy (powiat myszkowski)
- od połoduniowego-wschodu z miastem Myszków (powiat myszkowski)
- od wschodu z Gminą Żarki (powiat myszkowski).
Mapa administracyjna powiatu myszkowskiego
Źródło: Wikipedia (autor SANtosito)
Gmina Poraj składa się z ośmiu sołectw:
- Poraj
- Żarki Letnisko
- Jastrząb
- Choroń
- Masłońskie
- Kuźnica Stara
- Dębowiec
- Gęzyn.
Gmina Poraj
Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Poraj
(opracowano na podstawie: google maps)
Jest gminą wiejską o charakterze turystyczno-rolniczym. Jej powierzchnia zajmuje 5.712,9 ha.
Budowa geologiczna
Podłoże geologiczne terenu Gminy Poraj jest zróżnicowane, co jest odzwierciedleniem złożonej historii formowania się obszaru.
Najstarsze z występujących na powierzchni osadów pochodzą z górnego triasu - brunatnoczerwone piaskowce z wkładkami wapienia, budujące wzniesienia Progu Woźnickiego (Kondracki 1967).
W Obniżeniu Warty zalegają utwory młode, czwartorzędowe (piaski pochodzenia rzecznego i lodowcowego). Na ubogich piaskach rozwinęły się gleby bielicowe. Na najmłodszych holoceńskich utworach akumulacji rzecznej, złożonych głównie z namułów i piasków, wykształciły się żyzne gleby o charakterze mad.
W obniżeniach terenu spotykane są gleby bagienne i torfowe, charakteryzujące się wysokim poziomem wód gruntowych. Pod powierzchnią osadów czwartorzędowych zalegają złoża iłów wodonośnych, pochodzące
z środkowej jury. Na bazie tych pokładów rozwinęło się górnictwo rud żelaza.
Obszar należący do Wyżyny Częstochowskiej budują posady górnojurajskie o miąższości dochodzącej do
300 m, wykształcone jako margle, wapienie płytowe i wapienie skaliste. Ostateczne wydźwignięcie tych osadów z dna morza jurajskiego nastąpiło podczas ruchów laminaryjskich u schyłku ery mezozoicznej
w okresie kredowym. Po długim okresie spokoju tektonicznego, w miocenie doszło do kolejnych ruchów górotwórczych - fałdowania alpejskiego. Pod naciskiem nasuwających się Karpat płyta jurajska popękała
w równoleżnikowe uskoki, opadające „schodami” ku północy. Dlatego jej tektonika posiada charakter zrębowo-uskokowy. Pokłady wapieni są pozyskiwane w licznych, zlokalizowanych w północnej części gminy kamieniołomach. W wyniku tego powstały wyrobiska w postaci dołów o różnej głębokości i powierzchni:
od niewielkich zagłębień do wyrobisk o powierzchni ok. 1 ha. Lokalnie na wierzchołkach wzgórz wapiennych wytworzyły się płytkie rędziny. Wszelkie obniżenia terenu zajmują osady piaszczyste naniesione w plejsto-cenie przez wody roztopowe zlodowacenia krakowskiego. Rozległe powierzchnie piaszczyste stanowią, obok wapiennych skałek, najbardziej charakterystyczny element krajobrazu Wyżyny Częstochowskiej.
Na głębokim podłożu piaszczystym rozwinęły się ubogie gleby bielicowe oraz gleby hydrogeniczne o nieko-rzystnych warunkach tlenowych, podlegających okresowym lub stałym podtopieniom.
Zasoby surowców naturalnych
Na terenie Gminy występują Poraj udokumentowane złoża:
- wapienia „Choroń” WW1888
- piasków formierskich: „Masłońskie” PF 5720 i „Poraj” PF 1111
- piasku „Łysa Górka” KN 5700.
Złoża piasków kwarcowych (formierskich) wieku jurajskiego „Poraj” nie jest eksploatowane ze względu na ochronę krajobrazu.
Południowa część złoża wapieni wieku jurajskiego „Choroń” oraz złoże piasków kwarcowych „Masłońskie” nie są eksploatowane ze względu na ochronę wód podziemnych, krajobrazu, gleb i lasów.
Na obszarze Gminy Poraj nie istnieją obszary górnicze ani tereny górnicze wyznaczone na podstawie przepisów odrębnych.
Kamieniołom na wzgórzu chorońskim
Fot.: arch. UG Poraj
